WIELCY GDOWIANIE W WALCE Z NIEMIECKIM OKUPANTEM W LATACH 1939-1945

Pierwsza organizacja konspiracyjna powstała na terenie Gdowa już jesienią 1939 roku. Założyli ją byli żołnierze, którzy po walkach kampanii wrześniowej, uchodząc przed niewolą, powrócili do domów. Byli to oficerowie, podoficerowie i żołnierze Wojska Polskiego, wyszkoleni w przedwojennej armii i zaprawieni w bojach z Niemcami w dopiero co zakończonych bitwach wojny obronnej. Organizacja ta, niezbyt liczna, ale dobrze zorganizowana, weszła w skład Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), a po powstaniu w lutym 1942 roku Armii Krajowej, stała się jej terenową placówką w Gdowie.

Założycielem i dowódcą tej organizacji był, według posiadanych ustnych informacji, nauczyciel gdowskiej szkoły podstawowej, podporucznik rezerwy WP Mieczysław Cieślik, pseudonim „Koral” (późniejszy zastępca dowódcy samodzielnego batalionu „Skała”). Funkcję zastępcy pełnił podporucznik rezerwy mgr Stanisław Kowal, który objął dowództwo w 1940 roku po przeniesieniu ppor M. Cieślika z Gdowa do pracy w szkole podstawowej w Niepołomicach. Nadzór nad placówką z ramienia Komendy Obwodu Myślenice, kr. „Murawa”, sprawował były legionista, major (ówczesny chorąży WP) Stanisław Zastawniak.

W skład organizacji wchodzili prawdopodobnie: por. Tadeusz Bednarski ze Stadnik, Stanisław Cebula, Stanisław Ciężarek, Franciszek Ciulemba (aresztowany w 1943 roku przez Niemców i więziony w więzieniu na Montelupich w Krakowie, następnie w obozach koncentracyjnych), Władysław Chruściel z Ulic, Leonard Dudzik, Eugeniusz Hryniewski, Jan Jelonek, Józef Kaczmarczyk, dr Zygmunt Krzyżanowski, Franciszek Maroń (od 1944 w oddziale partyzanckim „Buka” Zbigniewa Banacha), Julian Matuszyk, Karol Matuszyk, Ludwik Matuszyk, Władysław Matuszyk z Ulic, Józef Matuszyk z ulicy Bocheńskiej, Antoni Obruśnik, Kazimierz Obruśnik („Chudy” – łącznik), Panasowiec kierownik Agencji Pocztowej w Gdowie, Józef Piasecki, Władysław Pieprzyk (kowal), Władysław Piwowar, Tadeusz Stopa, Stanisław Zastawniak (syn Leopolda), Franciszek Żyła, Władysław Żyła, Stanisław Żyła (z ulicy Bocheńskiej).

Działalność tej organizacji polegała na: kolportażu prasy podziemnej, prowadzeniu nasłuchu radiowego, gromadzeniu broni i szkoleniu wojskowym, które miało przygotować organizacyjnie wystąpienie zbrojne przeciw okupantowi w odpowiednim do tego przedsięwzięcia czasie. Członkowie brali udział w różnych działaniach dywersyjno-sabotażowych i partyzanckich na polecenie i w ramach akcji prowadzonych i kierowanych przez dowództwo Obwodu Myślenickiego ZWZ, a potem AK „Murawa”.

Prawie w tym samym czasie, jesienią 1939 roku, powstała na terenie Gdowa druga, najpierw pięcio- a później sześcioosobowa organizacja konspiracyjna, założona przez ówczesnego podporucznika, a potem majora Antoniego Węgrzyna z Góry Jana, pseudonim „Ostroga”. Był on zastępcą komendanta Obwodu ZWZ a potem AK Myślenice kr. „Murawa”. Organizacja ta wchodziła w skład ZWZ, następnie była żandarmerią AK. Jej zadaniem było dbanie o porządek i przestrzeganie prawa konspiracji, zwłaszcza na terenach które zostały opanowane przez oddziały AK na przykład Rzeczpospolita Raciechowicka 1944 r., oraz w przyszłości, po wyzwoleniu polskich terenów, objęcie służby policyjnej. Ze względu na zadania jakie miała spełniać, otrzymała ona nazwę Kadry Bezpieczeństwa AK (KABE AK). W styczniu do organizacji tej (KABE AK) należeli: Stanisław Zastawniak (były legionista) – Komendant KABE AK w Gdowie,  Tomasz Buda pseudonim „Stały” – zastępca Komendanta, Roman Jochym, Stanisław Matuszyk, Władysław Tyrański pseudonim „Suła”, potem doszedł Jan Szostak z Bilczyc pseudonim „Janek”.

W styczniu 1945 roku na rozkaz Dowództwa Obwodu AK w Myślenicach Kadra Bezpieczeństwa Armii Krajowej w Gdowie zorganizowała w Gdowie posterunek Milicji Obywatelskiej obsadzając go wyłącznie AK – owcami. Przez kilka miesięcy ten skład osobowy posterunku pełnił służbę milicyjną na terenie Gminy Gdów. Do służby w Milicji Obywatelskiej zostali wydelegowani ze stanu KABE AK Tomasz Buda „Stały” i Władysław Tyrański „Suła”, resztę składu osobowego posterunku stanowili żołnierze AK z innych jednostek. Skład osobowy posterunku MO w Gdowie przedstawiał się następująco: Władysław Tyrański „Suła” – Komendant posterunku, Tomasz Buda „Stały” – Zastępca Komendanta posterunku, pozostali milicjanci: Józef Jamka – sympatyk AK, Jan Jelonek – żołnierz Placówki terenowej AK w Gdowie, Stanisław Kowalski „Kłos” – dowódca II Obwodu Org. m. „Szczerbiec”, PKM „Racibórz”, Władysław Pisarski – żołnierz oddziału partyzanckiego „Pościg” ze Zgrupowania „Kamiennik – Łysina”, Józef Tyrański (brat Władysława) – żołnierz placówki AK w Zręczycach. (…)

Jednak najliczniejszą organizacją AK-owską na terenie Gdowa była powstała wiosną 1942 roku, kilkudziesięcioosobowa Organizacja Młodzieżowa NOW „Szczerbiec”, której komenda powiatowa o kryptonimie PKM „Racibórz” znajdowała się w Gdowie. Kierownikiem PKM był najpierw Marian Szostak („Mariancio”), a po jego odejściu do działalności partyzanckiej na terenie powiatu bocheńskiego funkcję tę pełnił Florian Daniel („Ścigalski”). Jego zastępcą był Kazimierz Pieprzyk („Vis”).

I Obwód tej organizacji był tylko częściowo zorganizowany. II Obwód, którego kierownikiem był Stanisław Kowalski („Kłos”) posiadał struktury w zasadzie całkowicie zorganizowane. Liczył 7 pięcio- i siedmioosobowych sekcji. W jego skład wchodziła również sekcja żeńska – sanitarno-łącznikowa, złożona z trzech podsekcji (Gdów, Bilczyce, Podolany). Natomiast III Obwód był dopiero w fazie organizacji.

Terenowa organizacja młodzieżowa była związana z oddziałem partyzanckim „Szczerbiec”, którego bazę stanowiły Podolany – Zagórzany i okolica. Główna kwatera znajdowała się w domu państwa Danielów w Podolanach. Dowódcą był Lech Masłowski „Jerzy”. Oddział liczył – 20-40 partyzantów. Brał on udział w szeregu akcji dywersyjno-sabotażowych na terenie Krakowa i powiatów: myślenickiego i bocheńskiego (np. akcje na banki w Krakowie w celu zdobycia pieniędzy na działalność konspiracyjną, akcja na kwaterę Wehrmachtu w Domu Ludowym w Gdowie oraz walki partyzanckie w ramach Zgrupowania „Kamiennik-Łysina” w lecie 1944 roku).

Dzisiaj najwięcej wiadomości o schemacie organizacyjnym i składzie osobowym II Obwodu OM „Szczerbiec” PKM „Racibórz” dostarcza nam oryginalny notes Jana Szpondera („Janusza”), odnaleziony w latach 80-tych ubiegłego wieku w bunkrze w Podolanach, w którym autor na bieżąco robił swoje notatki. Dzięki tym informacjom wiemy, że kierownikiem Komendy Powiatowej PKM „Racibórz” był „Ścigalski” (Florian Daniel), Zastępcą „Vis” (Kazimierz Pieprzyk), kierownikiem II Obwodu „Kłos” (Stanisław Kowalski).

Sekcja I liczyła 6 członków. W jej skład wchodzili: „Wierzba” (Tadeusz Obruśnik) – dowódca sekcji, „Gołąb” (Władysław Łaszcz), „Żyrdka” (Tadeusz Kaleta), „Marchewka” (Sylwester Stańczyk), „Żaba” (Kazimierz Kaleta), „Strzał”.

Sekcję II stanowili: „Komarek” (Władysław Chanek) – dowódca sekcji, „Orzeł”, „Srebrny” (Jan Chanek), „Maruszko” (Kazimierz Matuszyk), „Turbina” (Stefan Kąkol), „Kukułka”.

W sekcji III walczyli: „Biegun” (Władysław Bzdyl) – dowódca sekcji, „Szczygieł” (Kazimierz Chanek), „Wiewiórka”, „Karzeł”, „Brzoza”, „Zawisza”.

Do sekcji IV należeli: „Milewski” – dowódca sekcji, „Tulipan”, „Wróbel”, „Dąb”, „Kicha”, „Wiązek”.

Sekcja V składała się z 7 osób. Byli to: „Lauda” – dowódca sekcji, „Winetou”, „Jerzy”, „Strzała”, „Robert”, „Opanaczka” (Stefan Koza), „Opacz” (Stefan Pieprzyk).

Sekcję VI stanowili: „Ćwikła” (Karol Grabowski) – dowódca sekcji, „Palacz”, „Siula” (Anastazy Wajda), „Gawron” (Bronisław Konieczny), „Szczygieł” (Franciszek Stopa), „Jabłonowski” (Stanisław Chanek).

Sekcja VII liczyła aż 8 osób: „Wilk” (Jan Buda) – dowódca sekcji, „Czerep” (Stefan Gumułka), „Miazga” (Władysław Pieprzyk), „Miech” (Leopold Zięba), „Gilski” (Józef Zagól), „Skiba” (Marian Zagól), „Dziunek” (Władysław Kaleta), „Sroka” (Kazimierz Strojny).

Sekcja VIII była sekcją kobiecą, sanitarno-łącznikową. Dowódcą sekcji była Zofia Kasprzyk-Pluskota („Zio”, „Zosia”). Dzieliła się ona na 3 podsekcje. Podsekcja Gdów składała się z 9 kobiet. Były to: Jadwiga Banaś, Zofia Franiek, Krystyna Glinka, Genowefa Gumułka-Łaciak, Maria Kasprzyk-Nalepa, Maria Kowalska-Bagińska, Aleksandra Szostak, Barbara Zastawniak, Helena Żyła-Sosnowska.

Do podsekcji Bilczyce należały: Zofia Mrozowska-Ponisz, Katarzyna Kaleta, Maria Kaleta.

Podsekcję Podolany tworzyły: Anna Daniel-Stopa („Hanka”), Maria Bzdyl, N. Bzdyl, Anna Chanek ze Zręczyc (w tej podsekcji było 6 osób).

 

CDN