BOŻE CIAŁO

Święto Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa nazywane jest Bożym Ciałem. Co to za święto i jakie ma tradycje?

Boże Ciało to liturgiczna uroczystość, obchodzona zawsze w czwartek, 11 dni po Zielonych Świątkach i 60 dni po Wielkanocy, między 21 maja a 23 czerwca. Boże Ciało oraz następne osiem dni – oktawa – dla katolików oznacza publiczne wyznanie wiary w obecność Jezusa Chrystusa w Najświętszym Sakramencie. Święto, poza swoją religijną wymową, ma także ważne miejsce w polskiej tradycji ludowej.

Obchody Bożego Ciała zostały zapoczątkowane w 1246 roku w Belgii. Ich inicjatorką była św. Julianna z Liège, przeorysza klasztoru augustianek z Mont Cornillon, którą Jezus podczas objawienia prosił o święto Eucharystii. Pod wpływem tych objawień miejscowy biskup Robert ustanowił w 1246 r. święto Bożego Ciała, początkowo dla jego diecezji Liege. W 1252 r. legat papieski rozszerzył obchodzenie tego święta na Germanię. Jednak dopiero po cudzie eucharystycznym, jaki zdarzył się w 1262 roku we włoskiej miejscowości Bolsena, gdzie hostia zaczęła krwawić, papież Urban IV w 1264 roku bullą „Transiturus” ustanowił święto Bożego Ciała dla całego Kościoła.

W Polsce po raz pierwszy wprowadził tę uroczystość biskup Nankier w 1320 r. w diecezji krakowskiej. W 1420 r. na synodzie gnieźnieńskim uznano Boże Ciało za uroczystość powszechną obchodzoną we wszystkich kościołach w państwie.

Procesje eucharystyczne w dniu Bożego Ciała wprowadzono trochę później niż samo święto. Tradycyjnie brały w nich udział władze miejskie, wojsko, cechy rzemieślnicze oraz liczne bractwa. Do dziś w niektórych częściach Włoch czy Ameryki Łacińskiej ulice, którymi przechodzi procesja Bożego Ciała, wykładane są kwiatami. W Hiszpanii kwiatami dekoruje się również ściany domów. Utworzenie dywanu usypanego z tysięcy kwiatów nawiązuje do tradycji średniowiecznej, kiedy to królewskie ogrody przekazywały w tym dniu na rzecz Kościoła kwiaty, które miały posłużyć do przyozdobienia katedr dla uświetnienia uroczystości Bożego Ciała.

W święto Bożego Ciała buduje się ołtarze ustawione pod gołym niebem. Zawierają one miejsce na monstrancję, a także symbole religijne, jak również elementy symbolizujące grupy zawodowe, organizacje, zrzeszenia, które je wykonują. Są pięknie ukwiecone i przybrane zielonymi drzewkami, najczęściej brzózkami lub gałęziami lipy. Gałązki brzozy miały kiedyś duże znaczenie symboliczne. Wykorzystywane były do zabiegów leczniczych, magicznych i ochronnych. Po uroczystości uczestnicy odłamywali gałązki, którymi były udekorowane ołtarze i zabierali ze sobą. Wtykali je w ziemię, na granicy pól, aby zabezpieczały zasiewy przed burzami, chorobami i szkodnikami. Wkładali pod strzechy, by chroniły dom i zabudowania gospodarskie przed pożarem i innymi żywiołami.

Dziś także wiele osób zabiera brzozowe gałązki do domu, wierząc, że są źródłem Bożego błogosławieństwa i chronią od wszelkich nieszczęść. Niewiele osób pamięta o znaczeniu tego zwyczaju, który odnosił się głównie do zabiegów o charakterze agrarnym.

Procesja do czterech ołtarzy jest najważniejszym elementem święta Bożego Ciała. Przy ołtarzach czytana jest Ewangelia i celebrans udziela wiernym błogosławieństwa monstrancją z Najświętszym Sakramentem. Przebieg procesji ma ustaloną formę – ksiądz pod baldachimem niesie monstrancję od ołtarza do ołtarza, w powietrzu unosi się zapach kadzidła, słychać dźwięki dzwonów, dziewczynki sypią płatki kwiatów, chłopcy dzwonią małymi dzwonkami. Przed baldachimem niesione są chorągwie, fe­retrony i sztandary, a za baldachimem podążają wierni. W niektórych regionach na tę okazję zakładany jest strój ludowy, co podkreśla przywiązanie do tradycji regionalnej.

Najbarwniejsze procesje Bożego Ciała odbywają się w Łowiczu i Spycimierzu, gdzie w czwartkowe święto robione są uliczne dywany kwiatowe, „ludowo” jest też na Podhalu. A przemyska procesja ulicami miasta łączy wiernych obrządku łacińskiego i greckokatolickiego. Na ukształtowanie się barwnych procesji z okazji Bożego Ciała znaczny wpływ wywarło naśladowanie uroczystych wjazdów królów i arystokratów urządzanych z okazji ważnych wydarzeń państwowych.

Procesje Bożego Ciała na przestrzeni wieków były też wykorzystywane do akcentowania wydarzeń politycznych i narodowych, na przykład w okresie zaborów procesje były często manifestacjami narodowościowymi, a w czasach Polski Ludowej udział w procesji Bożego Ciała miał charakter religijno-narodowy i był formą sprzeciwu przeciwko narzucanej ideologii, bywało, że pojawiały się akcenty solidarnościowe i patriotyczne.

Kościelny ceremoniał tego dnia ubogacają pieśni eucharystyczne. Podczas procesji śpiewane są pieśni, w których wierni składają hołd Bogu. Najpopularniejszą pieśnią Bożego Ciała jest wiersz Franciszka Karpińskiego:

Zróbcie mu miejsce Pan idzie z nieba

Pod przymiotami ukryty chleba.

Zagrody nasze widzieć przychodzi,

I jak się Jego dzieciom powodzi.

Otocz Go wkoło, rzeszo wybrana.

Przed twoim Bogiem zginaj kolana!…

Po uroczystości Bożego Ciała rozpoczyna się oktawa, która dawniej uważana była za czas niezwykły i wolny od prac polowych. W tym okresie kobiety także nie prały bielizny kijankami, aby nie ściągnąć burz. Mądrość ludowa zalecała: „W Boże Ciało z Boską chwałą, Słowo nam się Chlebem stało, nie tnij zboża ni kapusty, bo odnajdziesz w niej rdzeń pusty”.

W kolejnych dniach po Bożym Ciele, w kościele odprawiano nabożeństwa, które miały wybłagać urodzaj, a tradycja ludowa upowszechniła wiele powiedzeń i wróżb dotyczących tego okresu: „Boże Ciało pogoda darzy, rok będzie dobry dla gospodarzy”; „Jaki dzień jest w Boże Ciało, takich dni potem niemało”; „Na Boże Ciało żyto zakwitało”; „Na Boże Ciało siej proso śmiało”.

Po czwartkowych uroczystościach Bożego Ciała przez cały tydzień odbywają się procesje, ale już tylko wokół kościoła. Z czasem oktawy i procesji wiąże się zwyczaj wykonywania wianków z ziół i kwiatów. Dawniej wito zwykle kilka wianków z mocno aromatycznych roślin: mięty, rozchodnika, macierzanki, kopytnika, tymianku, później także z kwiatów ogrodowych. Wianki te pozostawiano w kościele na całą oktawę, aby nabrały dobroczynnej mocy i dopiero po tym czasie zabierano je do domu, albo codziennie przynoszono je na procesje. Współcześnie święci się wianki w ostatni dzień oktawy. W przeszłości małe wianuszki, związane czerwoną wstążeczką, po poświęceniu w kościele wisiały w domu nad drzwiami, nad oknami, przy świętych obrazach, u wrót stodół i obór, aby broniły domu przed pożarem, burzą, gradobiciem i szkodnikami oraz przed czarownicami, które zabierały krowom mleko. Zioła z tych wianków wykorzystywano przez cały rok – dodawano do pożywienia chorującym zwierzętom, spalano, w czasie burz, by ochroniły dom przed piorunami, dymem z wianków leczono ból gardła i przestrach u dzieci. Z poświęconych wianków przyrządzano napary na różne dolegliwości i choroby. Intensywny zapach ziół miał odstraszać złe moce. Wkładano wianek pod pierwszą skibę, pod fundament nowobudowanego domu, zakopywano na rogach pola dla ochrony i błogosławieństwa Bożego.

Uroczystość Bożego Ciała jest wielkim świętem Kościoła, ale również wiąże się z tradycją ludową, radością i pięknem polskich procesji. Boże Ciało to święto Eucharystii, które w kulturze ludowej miało charakter widowiska kultowego należącego do tradycji wiosennego świętowania, stąd prośby o pogodę, urodzaj, odsunięcie klęsk żywiołowych. Kwiaty, zielone gałązki, wianki wskazują na przedchrześcijańskie znaczenie odradzającego się na wiosnę życia.

Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej ma wybitnie chrześcijański charakter, ale w praktykach lokalnych można doszukać się elementów ludowych i lokalnego kolorytu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Źródło: gov.pl