NARODOWE MODELE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ NA PRZYKŁADZIE WIELKIEJ BRYTANII, FRANCJI I NIEMIEC

Narodowe modele administracji publicznej w Wielkiej Brytania, Francji oraz Niemczech kształtowały się przez setki lat, formułując strukturę państwowości. Wprowadzając różne mechanizmy wypracowywano współpracę między poszczególnymi szczeblami administracji publicznej często odmiennie, niż to miało miejsce w Polsce.

1. Wielka Brytania

Kształt administracji publicznej w Wielkiej Brytanii pod względem struktury, funkcji władzy wykonawczej zbliżony jest do  systemów istniejących w państwach demokracji zachodniej. Cechami charakterystycznymi administracji publicznej Wielkiej Brytanii są tradycyjne rządy ograniczone, funkcjonowanie samorządu lokalnego oraz instytucja rządu parlamentarnego, natomiast władza sądownicza jest niezależna od wykonawczej. Jedną z najbardziej specyficznych cech tego ustroju jest brak konstytucji w formalnymi i kontynentalnym znaczeniu tego terminu. W Wielkiej Brytanii istnieje niepisana konstytucja materialna oparta na konwenansach i precedensach.

Początkowy okres rozwoju angielskiej władzy wykonawczej przypada na XIII wiek,  w tym okresie tzn. od XIII do XVII w. monarcha zasięgał opinii (Privy Council) Tajnej Rady. Jej zadania polegały na opiniowaniu większości kwestii związanych z administrowaniem, a w zasadzie zarządzaniem państwem i realizacją polityki władcy. Niektórzy dostojnicy królewscy stawali się członkami rady z urzędu (Kanclerz, Skarbnik, Sekretarz, Lord Strażnik Tajnej Pieczęci, Szambelan). Do końca XVI wieku liczyła ona nie więcej niż dwudziestu członków, jednak w późniejszych okresach ich liczba stopniowo rosła co obniżało jej znaczenie. Aby podnieść efektywność funkcjonowania Tajnej Rady wprowadzono w jej struktury system komitetowy. Głównym celem tego rozwiązania było skierowanie uwagi poszczególnych komitetów na odpowiednie obszary życia społeczno – politycznego państwa. Specjalizacja jednak nie podniosła zbytnio znaczenia samej Tajnej Rady. Władca nadal konsultował się z wybranymi członkami Tajnej Rady pomijając tym samym komitety, co doprowadziło do powstania Rady Gabinetowej. W XVIII wieku, ukształtował się pogląd o całkowitym przejęciu funkcji i obowiązków Tajnej Rady przez Radę Gabinetową, ukształtowała się wówczas struktura, która odpowiada współczesnemu rządowi parlamentarnemu w Wielkiej Brytanii.

W ramach Gabinetu Wewnętrznego (Rady Gabinetowej) coraz bardziej istotna pozycja przypada premierowi, początkowo z urzędu pełni tę funkcję Lord Skarbu. Tu należy zaznaczyć, że w zasadzie podstawowy kształt podziału ministrów resortowych oraz ministrów bez teki pojawił się już w okresie formowania nowoczesnego Gabinetu Wewnętrznego przez Roberta Walpolea  oraz później przez Williama Pitta Młodszego.

Pozycja Lorda Skarbu była bardzo silna, jako strażnik finansów państwa nadzorował system patronatu – synekur państwowych. Reforma prawa wyborczego w Wielkiej Brytanii wprowadzona w 1832 roku, zapoczątkowała zmiany w funkcjonowaniu Gabinetu, natomiast wybranego w 1841 r. Roberta Peela można traktować jako pierwszego premiera we współczesnym tego słowa znaczeniu. Na przełomie XIX i XX wieku premier stał się politykiem, liderem partii posiadającej większość parlamentarną.

Obecnie w Wielkiej Brytanii premiera mianuje królowa, a współczesny Gabinet stanowi sformalizowane ciało. Gabinet decyduje o ostatecznym kształcie polityki rządu, nadzoruje działania rządu, koordynuje pracę ministerstw.

 

2. Administracja publiczna we Francji

Francuska tradycja scentralizowanej władzy państwowej sięga czasów Ludwika XIV, wówczas to kształtowały się fundamenty administracji, tworząc zręby silnego i scentralizowanego państwa. Istotą procesu kształtującego zarys francuskiej administracji publicznej było zażegnanie głębokich podziałów społecznych oraz silnych tendencji separatystycznych. Zapoczątkowany nurt centralistyczny przez Ludwika XIV zdominował administrację publiczną na następne czterysta lat. Szczególnie ważną rolę w kształtowaniu zasad administracji publicznej we Francji, odegrał Napoleon Bonaparte.  To właśnie on, zmodyfikował strukturę instytucji przedrewolucyjnych, wprowadzając  radę ministrów, radę stanu, izbę obrachunkową, urząd prefekta oraz wielkie korpusy. Niemal wszystkie organy i instytucje wprowadzone przez Napoleona przetrwały do chwili obecnej wraz z zasadą administracji wieloszczeblowej (departament, okręg, gmina). Późniejsze reformy najczęściej dotyczyły zmian szczegółowych. Francja obok Stanów Zjednoczonych oraz Polski była jednym z pierwszych państw posiadających konstytucję. W kategoriach francuskiego prawa konstytucyjnego istniejącemu systemowi parlamentarnemu brakuje klasycznej postaci.  Powodem tego jest pozycja głowy państwa czyli prezydenta. Tak więc władzę wykonawczą stanowią prezydent republiki oraz rząd, na czele którego stoi premier. Prezydent republiki posiada szczególne uprawnienia w zakresie polityki obronnej i zagranicznej, natomiast rada ministrów, z premierem kieruje pozostałymi działaniami administracji i realizuje politykę państwa. Specyfika francuskiego ustroju polega między innymi na tym, że w sytuacji, kiedy większość parlamentarna popiera prezydenta jest on wówczas rzeczywistym szefem rządu, natomiast w przypadku baku takiego poparcia rola ta przypada premierowi.

 

3. Administracja publiczna w Niemczech

Niemcy są republiką federalną, w której skład wchodzi 16 landów. Jedenaście z nich utworzyło w 1949 r. Republikę Federalną Niemiec. Pozostałe pięć do 1990 r. wchodziło w skład Niemieckiej Republiki Demokratycznej (w październiku 1990 r. nastąpiło zjednoczenie Niemiec). Poszczególne landy różnią się między sobą rozmiarem oraz znaczeniem politycznym, ponadto każdy z nich posiada własną konstytucję, parlament, rząd i administrację.

Administracja niemiecka kształtowała się w zasadzie od XVIII w. w poszczególnych państwach niemieckich, punktem wyjścia była absolutna monarchia oświecenia, której wprowadzone reformy poddały administrację publiczną prawu stanowionemu przez króla. Już od wieków, Niemcy starali się działać praktycznie, zatem każde reformy mały za zadanie zracjonalizowanie systemu administracji centralnej i terenowej, wprowadzenie zawodowych korpusów urzędniczych oraz samorządu terytorialnego. Uwieńczeniem i doskonałym przykładem tych działań była pruska reforma administracyjna przeprowadzona w latach 1807 – 1811. Trzonowym elementem organizacji niemieckiej administracji publicznej była legalistyczna koncepcja wyrażająca się w idei państwa prawa. Przejawiało się to głównie w zasadzie odpowiedzialności państwa przed sądami powszechnymi za szkody spowodowane przez jego funkcjonowanie. Na przełomie XVIII i XIX w. stworzono zawodowy i stały aparat urzędniczy, w którym urzędnicy mieli wysoki poziom statusu społecznego. Utworzone w 1871 r. Cesarstwo Niemieckie było państwem federalnym. Władzę wykonawczą w państwie sprawował cesarz, a o jego sile stanowił fakt, że był on równocześnie królem Prus. Jedynym ministrem federalnym był kanclerz, któremu podporządkowani byli również wyżsi urzędnicy. Kanclerz kierował działaniami Parlamentu Cesarstwa oraz przedstawiał na jego forum projekty ustaw. O specyfice ustroju niemieckiego stanowił fakt, że stosunkowo duży wpływ na funkcjonowanie państwa miała armia.

Dopiero XX w. przyniósł zasadnicze zmiany w administracji niemieckiej, po II wojnie światowej kraj ten stał się republiką przedstawicielską, gdzie suwerenną władzę sprawuje naród, który wykonuje ją za pośrednictwem parlamentu.  Naród dokonuje wyboru swoich przedstawicieli do parlamentu, natomiast na szczeblu federalnym brak jest klasycznych form demokracji bezpośredniej nie licząc referendów. Konstytucje wszystkich landów muszą przestrzegać zasad państwa republikańskiego, demokratycznego oraz socjalnego. Dodatkowo każdy land może dowolnie określać sposób sprawowania władzy na swoim terytorium.