ZATRUDNIENIE CZŁONKÓW RODZINY W URZĘDZIE

W artykule tym redakcja Gazety Gdowianin omawia ogólne zasady zatrudniania członków rodziny w administracji samorządowej. Odpowiadamy na pytania: W jakich sytuacjach w urzędach zatrudniani są członkowie rodzin? Co dzieje się w przypadku zaistnienia między krewnymi zatrudnionymi w administracji samorządowej stosunku podległości służbowej?

WPROWADZENIE

Prawo dopuszcza fakt zatrudnienia członków rodziny w urzędach administracji publicznej. Jedynym warunkiem, który musi być spełniony to zakaz bezpośredniej podległości służbowej. Naczelnik urzędu nie może być ojcem lub bratem zatrudnionego w nim urzędnika.

Zasady zatrudniania w administracji publicznej zostały uregulowane między innymi w ustawie dotyczącej pracowników samorządowych, ustawie dotyczącej pracowników korpusu służby cywilnej oraz ustawie o zatrudnionych w urzędach państwowych.

To, że dzisiaj zatrudnia się członków rodziny w administracji publicznej stanowi niezaprzeczalny fakt. Równie często ten temat wraca w związku z ujawnianymi aferami gospodarczymi. Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że normy prawne szczegółowo regulują powyższą kwestię, ale w płaszczyźnie praktycznej sytuacja ta wygląda nieco inaczej.

 

ISTOTA PROBLEMU

Ustawa z 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych w art. 26 stanowi, że małżonkowie oraz osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli nie mogą być zatrudnieni w określony jednostkach. Tymi jednostkami wyliczonymi enumeratywnie w art. 2 wymienionej wyżej ustawy są:

• urzędy marszałkowskie oraz wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne,
• starostwa powiatowe oraz powiatowe jednostki organizacyjne,
• urzędy gmin, jednostki pomocnicze gmin, gminne jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe,
• biura (ich odpowiedniki) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki,
• biura (ich odpowiednik) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego.

 

Zatem więzy pokrewieństwa,  powinowactwa, przysposobienia, opieki oraz kurateli posiadają przy zatrudnianiu pracowników samorządowych ustawową doniosłość. Przy czym jednoznaczne należy podkreślić, że zakaz zatrudnienia osób powiązanych rodzinnie występuje wówczas gdy prowadzi do bezpośredniej podległości służbowej. W doktrynie prawa administracyjnego przyjmuje się, że z bezpośrednią podległością służbową mamy do czynienia w przypadku gdy jeden z krewnych lub powinowatych jest bezpośrednim przełożonym drugiego. Bezpośrednia podległość służbowa oznacza brak jakiegokolwiek szczebla pomiędzy zatrudnionymi w tej samej jednostce samorządu terytorialnego lub w różnych jednostkach samorządowych.

Przepis sankcjonujący „bezpośrednią podległość służbową” wyraźnie odróżnia ją od ogólnego pojęcia „podległości służbowej”. Oznacza to wprost, że nie chodzi tu o każdy stosunek podległości. Jednoznaczne zawężenie tej problematyki w płaszczyźnie praktycznej często prowadzi do łatwego obejścia tego zakazu, co może skutkować tworzeniem pośrednich szczebli w strukturze organizacyjnej jednostek samorządu terytorialnego.

Zastrzeżenie budzi również kwestia zastosowanego przez ustawodawcę ograniczenia (powyżej omówionej zasady) do osób „zatrudnionych”, a więc do podmiotów, z którymi nawiązano stosunek pracy. Zatem pod uwagę nie są brane sytuacje gdy np. jeden z małżonków pracuje na podstawie umowy o pracę a drugi swą funkcję w samorządzie piastuje honorowo (…).

ZAKRES PODMIOTOWY I PRZEDMIOTOWY ZAKAZU

Zakaz bezpośredniej podległości służbowej dotyczy głównie małżonków, a więc nie ma zastosowania wobec małżonków rozwiedzionych lub których małżeństwo unieważniono. Stosowany jednak będzie wobec pozostających w separacji i wobec których została stwierdzona lub orzeczona rozdzielność majątkowa. Przepis ten stosowany jest wobec pokrewieństwa do drugiego stopnia:

• rodzice – dzieci,
• dziadkowie – wnuki,
• rodzeństwo.

 

Artykuł 26 ustawy o pracownikach samorządowych ma zastosowanie również w przypadku występowania powinowactwa pierwszego stopnia czyli w układzie: zięć – teściowie, synowa – teściowie.

Omawiany zakaz ma zastosowanie do osób przysposobionych częściowo lub całkowicie. Odnosi się również do relacji pomiędzy opiekunem i kuratorem z jednej strony a „pupilem” z drugiej.

Zakres przedmiotowy tej problematyki jawi się w zakazie bezwzględnie obowiązującym, tym samym wykluczona została jakakolwiek uznaniowość. Zakaz bezwzględnie obowiązujący ma zastosowanie do dwóch określonych stanów faktycznych:

• do momentu zatrudnienia pracownika,
• podczas trwania stosunku pracy.

 

Wyrok NSA z 8 maja 1992 r. (II SA 403/92) wskazuje, że zakres przedmiotowy bezwzględnego zakazu stosowania bezpośredniej podległości służbowej w zatrudnianiu pracowników administracji samorządowej ma zastosowanie bez względu na rodzaj spraw załatwianych przez urzędnika.

Przepis również nie dopuszcza okresowo lub częściowo ominięcia zakazu podległości.

 

NARUSZENIE ZAKAZU

Wykładania art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych głównie obliguje pracodawcę do określonego działania. Na pracodawcy bowiem spoczywa obowiązek zapewnienia stanu zgodnego z prawem, jednocześnie ustawodawca nie przewidział skutków prawnych za złamanie zakazu. Jedyną sankcją, może być rozwiązanie stosunku pracy, co podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 7 sierpnia 2001 r. (I PKN 578/00 OSNAPiUS 2002, nr 4, poz. 91), nawet wówczas gdy jego trwałość podlega szczególnej ochronie. W doktrynie przyjęto, że osobiste powiązania rodzinne stanowić mogą bezpośrednią przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę.

Dopuszczalność dochodzenia roszczeń z tytułu ochrony trwałości stosunku pracy mianowanego pracownika samorządowego, który akt mianowania otrzymał od ojca (burmistrza) bez jednoczesnego ubiegania się o to stanowisko, podlega weryfikacji w świetle zasad współżycia społecznego zgodnie z art. 8 k.p. (sentencja wspomnianego wyżej wyroku SN).

W przypadku ojca burmistrza pozostaje w kolizji z prawem zatrudnienie syna na stanowisku kierownika, a więc stanowisku bezpośrednio podlegającemu jednoosobowemu organowi wykonawczemu.

Nie wystąpi przesłanka podległości służbowej w przypadku, gdy syn burmistrz zatrudni na stanowisku dyrektora szkoły podstawowej własną matkę.

 

PODSUMOWANIE

W administracji rządowej również mogą pracować osoby spokrewnione ze sobą, ale podobnie jak w administracji samorządowej nie może dochodzić między nimi do naruszenia zasady podległości służbowej.

Na koniec pozostaje do rozstrzygnięcia kwestia etyczna. Czy etyczne jest tworzenie pośrednich szczebli tylko w celu „upchnięcia” współmałżonka w strukturze organizacyjnej urzędu? Z drugiej strony, czy warto o tym mówić?