WYBITNY GDOWIANIN, JAN JÓZEF FITZKE

Jan Józef Fitzke urodził się 20 stycznia 1909 roku w Gdowie, w ciasnym mieszkaniu, mieszczącym się na poddaszu budynku ówczesnej Straży Ogniowej (obecnie Krakowski Bank Spółdzielczy). Był synem sekretarza Urzędu Gminy Jana Stanisława Fitzkego, który od 1904 r., przez równe 30 lat pełnił w Gdowie tą ważną funkcję.

Mały Janek, mając dziesięć lat stracił matkę – Marię z Gorgoniów (jej grób znajduje się przy 2 bocznej alei gdowskiego cmentarza – naprzeciwko płaczącego anioła). Ojciec pozostał z piątką dzieci, z których najstarsza córka Anna miała dwanaście, a najmłodszy syn  – Mieczysław – pięć lat. W ich wychowaniu pomogła mu siostra zmarłej żony – Bronisława.

Pucołowaty Janek, o jasnej zwichrzonej czuprynie, uczęszczał w Gdowie do Szkoły Powszechnej, kierowanej przez wielkiego patriotę i działacza niepodległościowego Konstantego Jasielskiego. Należał do najzdolniejszych uczniów oraz zagorzałych miłośników Niepodległej Ojczyzny. Po jej ukończeniu, ojciec wysłał go do II Gimnazjum im. św. Jacka w Krakowie, gdzie w 1929 r. zdał egzamin maturalny. W czasach gimnazjalnych uległ fascynacji archeologią i w czasie wakacji pracował na wykopaliskach. Swoje zainteresowania spełnił w latach 1929-1933, studiując antropologię oraz prehistorię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, gdzie z oceną „bardzo dobry” obronił pracę magisterską pt. „Neolit w jaskiniach krakowskich lewego porzecza Rudawy”. Podczas studiów pracował jako wolontariusz w Muzeum Archeologicznym PAU. Równocześnie kierował Studenckim Kołem Prehistoryków, prowadząc szereg własnych badań terenowych i publikując liczne artykuły o neolicie, kulturze łużyckiej i okresie rzymskim. Oczywiście, w wolnych chwilach odwiedzał swój rodzinny Gdów.

Po studiach odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych w Krakowie i w 1935 r. otrzymał stopień podporucznika rezerwy.

Po wojsku od razu powrócił do swojej pasji, biorąc udział w słynnej ekspedycji badającej osadę kultury łużyckiej w Biskupinie (pod kierunkiem wybitnego archeologa prof. J. Kostrzewskiego). Kilka miesięcy później brał udział w rozkopaniu kopca Krakusa w Krakowie (pomagając swojemu ulubionemu mistrzowi doc. dr J. Żurowskiemu).

Widząc konieczność wspierania finansowego rodziny (ojciec zmarł w Wieliczce w 1935 r.), Jan Fitzke w wieku 27 lat podjął się pełnić ważnego stanowiska kustosza w Muzeum Wołyńskim w Łucku. Młody naukowiec, kierując placówką, doprowadził ją w ciągu trzech lat do grona przodujących w ówczesnej Polsce. Już po kilku miesiącach intensywnej pracy Fitzkego, w listopadzie 1936 r. muzeum zajmowało 6 pomieszczeń i miało 4 uporządkowane działy: przyrodniczy, archeologiczny, historyczno-artystyczny i etnograficzny. Oprócz pracy organizacyjnej oraz inwentaryzacji dotychczasowych zbiorów, sprawił, że liczba eksponatów wzrosła z czterech do dziewięciu tysięcy. Równocześnie prowadził na wielką skalę badania archeologiczne, obejmując nimi znaczny obszar Kresów. Wiele też publikował. Jego dorobek piśmienniczy obejmuje blisko 30 publikacji, co stawia go w gronie najpłodniejszych archeologów lat międzywojennych. Na zaproszenie Fitzkego prowadził prace na Wołyniu prof. T. Sulimirski, kierownik Katedry Prehistorii UJ. Jemu to, w kwietniu 1939 r. Jan Fitzke przesłał do korekty swoją pracę doktorską pt. „ Кrakowska grupa kultury ceramiki sznurowej”. Obronić pracy już nie zdążył.

W sierpniu 1939 r., jako 30-letni podporucznik rezerwy został zmobilizowany i wcielony do 1 Pułku Strzelców Podhalańskich 2 Brygady Górskiej „Nowy Sącz”. Walczył w rejonie Limanowej i Grybowa. 18 września 1939 r. w Brzeżanach, został wzięty do sowieckiej niewoli i znalazł się w Kozielsku. W kwietniu 1940 r. został przewieziony do Katynia i prawdopodobnie 21 kwietnia bestialsko zamordowany. W czasie prac ekshumacyjnych w 1943 r. jego zwłoki oznaczono numerem 2482.

 

W 2009 r. w kilku miejscach uczczono 100 rocznicę urodzin Jana Fitzkego.

Staraniem p. A. Gaczoła ukazała się obszerna książka pt. „Jan Fitzke z Wołynia”.

Na gmachu dawnego Muzeum Wołyńskiego w Łucku, uroczyście odsłonięto tablicę pamiątkową w językach polskim i ukraińskim o treści: „W tym domu w latach 1936-1939 pracował Jan Józef Fitzke (ur. 12.01.1909 w Gdowie, w Polsce, zginął w 1940 r. w Katyniu w Rosji) Dyrektor Muzeum Wołyńskiego, polski archeolog badacz Wołynia”.

Nazwisko Jan Józef Fitzke figuruje również w krakowskim Collegium Novum, na tablicy poświęconej pracownikom UJ zamordowanych podczas II wojny światowej.